Tekst Roel van Duijn
Het Haags Montessori Lyceum, mijn oude school, nodigde mij uit om de jaarlijkse Kenneth Gonçalves-lezing te komen houden. Dat ontroerde me en riep herinneringen en gedachten bij me op, ja, een plan voor een boek.
Wij zaten in de hoogste klas van het gymnasium, overtuigd dat de atoombom de wereld uit moest. Dat had ik geleerd van Bertrand Russell, die tegen die bom een sit down- demonstratie hield in Londen.
Toen wij eens in de grote pauze door het Benoordenhout liepen, zagen wij bij de sigarenboer de voorpagina van De Telegraaf hangen en daarop een foto van de bejaarde filosoof, terwijl hij door agenten behoedzaam van Trafalgar Square werd opgetild om in een politieauto afgevoerd te worden. Het was zijn protest tegen de bouw van de Engelse atoombom, in de fabriek in Aldermaston.
‘Hé jongens’, zei ik, denkend aan Hiroshima, ‘dat moeten wij ook in Den Haag gaan doen! We gaan op een ochtend op een verkeerskruispunt zitten tegen de atoombom en we sturen Russell een brief!’
Het was herfst 1961.
Een voormalige klasgenoot was de intelligente Surinamer Kenneth Gonçalves. Ik was een keer blijven zitten, hij niet, en toen wij het plan tegen de atoombom in ons hoofd kregen, had hij al z’n eindexamen gedaan. Wij hadden hem eens horen zeggen dat hij later president van Suriname wilde worden. Toen Suriname in 1975 onafhankelijk was geworden is hij, inmiddels staatrechtsgeleerde en werkzaam bij de gevolmachtigde Minister voor Suriname, terug naar Paramaribo gegaan.
Decembermoorden
Daar werd hij Deken van de orde van de Advocaten, maar wat belangrijker was: hij zette zich in voor de democratie en de rechtsstaat. Hij protesteerde keer op keer tegen de dictatuur van legerleider Desi Bouterse. Met persoonlijke brieven waarin hij aantoonde dat de willekeurige arrestaties door Bouterse het einde van de rechtsstaat betekenden. Kenneth is in december 1982, samen met veertien andere oppositiemensen, op fort Zeelandia wreed afgemaakt door Bouterse en zijn trawanten in uniform. Het was december 1982.
Bouterse had, om zijn misdaden te rechtvaardigen, een complottheorie bedacht. Kenneth zou, samen met z’n vrienden, samengezworen hebben met Nederland om een staatsgreep te plegen. Een slap nepcomplotje, waarmee Bouterse het feit dat hij zelf aan de macht was gekomen door een staatsgreep, niet kon verbergen.
Nadat onze demonstratie Den Haag flink op z’n kop gezet had, ben ik een maand later van school verwijderd, samen met mijn vriend Hans Korteweg. De naam van onze school werd door ons in gevaar gebracht, zei de rector. Punt uit. Dag eindexamen!
Nepcomplot van de BVD
Ook in het geval van ons wegsturen van school verschool zich achter de gebeurtenis een complottheorie. Het was het vermoeden van de BVD, de voorloper van de AIVD, dat wij leerlingen samenspanden met Moskou om het Westen eenzijdig tot ontwapening te brengen. Ook dit sloeg nergens op, maar velen geloofden die onzin en dat was mogelijk wat de rector bedoelde toen hij ‘de naam van de school’ in gevaar zag.
De lezing gaat onder de naam van Kenneth Gonçalves, om zijn voorbeeldige optreden voor democratie en rechtsstaat in de oren te blijven knopen. Ik ben daarmee echt blij, want ik beschouw dat ook als rehabilitatie van een school die mij tot zelfdenker heeft opgevoed, zodat ik aan die schooljaren altijd gelukkige herinneringen heb overgehouden. En zelfs dat van school verwijderen verstoorde de vreugde van die herinneringen niet, want dat was voor mij het beginpunt van een veel grotere opstand geweest: Provo, een paar jaar later.
Door dat wegsturen had ik een belangrijke ontdekking gedaan. Is het niet zo dat een maatschappij waarin je gestraft wordt met verwijdering omdat je een demonstratie voor de vrede organiseert, aan een vreemde ziekte lijdt? Deze ingrijpende ervaring is een paar jaar later mijn motivatie geweest om de autoritaire maatschappij van toen te lijf te gaan als full time provo.
De uitnodiging voor de lezing bracht mij op de overeenkomst tussen twee levensgebeurtenissen, van Kenneth en van mijzelf. Ik realiseerde me het met een schok, ook al waren de beide levensgebeurtenissen onvergelijkbaar qua ernst. De moord betekende voor Kenneth het einde, voor mij is het wegsturen het begin van een mooi, opstandig leven geweest.
Beide complotverzinsels zijn ontmaskerd, maar zo ben ik ertoe gekomen me te gaan verdiepen in de onderschatte rol die complottheorieën in de wereldgeschiedenis hebben gespeeld.
In woede geschreven
En nu is mijn nieuwe boek daarover verschenen: Het echte complot, de waarheid achter de wanen. Dit pamflet is in een woedeaanval geschreven.
‘Die maskers zijn Jodensterren’, zei mijn oude vriend me. Sinds corona heb ik harde confrontaties binnen mijn eigen kring. Eerst wist ik me er geen raad mee, brak verhoudingen af. Al gauw kwam ik erachter dat we in een zee van complotschuim baden en wilde ik alles begrijpen, die hele complotologie. Ik voerde lange gesprekken met mensen die ik wanies noem, want mijn realistische argumenten lopen bij de waandenkers als water door een zeef. ‘Jij was toch altijd die kritische provo? Hé man, wordt eens wakker!’
Huilen en lachen moest ik toen ik op de website van QAnon las dat ik zélf een van die boosaardige Illuminaten ben.
Baudet belt
Terwijl ik in Duitsland achter de computer zit, word ik opgebeld door iemand die ontdekt heeft dat ik me tegen de nepcomplotten keer, Thierry Baudet. Hij zit gevangen in een wereld die door de Illuminaten wordt voorgespiegeld. Ik voel een onverwachte mengeling van meelij en afschuw. We raken in een discussie waarvan dit essay de ontrafeling is.
Hoe kan het dat een voorgewend complot, iets dat niet echt bestaat, zoveel invloed krijgt? Het begon met een verzinsel van Paus Gregorius IX in 1233 tegen heksen. Ze zouden met de duivel samenzweren. Deze paus was een van de eerste wanies.
Aan het eind van de achttiende eeuw kwamen de Beierse Illuminaten in het geheim bijeen vanwege hun Verlichtingsideeën en kregen de schuld van de Franse revolutie. In 2020 brengt QAnon het verzinsel van een pedofielennetwerk rond Hillary Clinton en probeert zo Trump in het Witte Huis te houden, in het gevecht bijgestaan door Russische trollen met soortgelijke berichten.
De Eerste Wereldoorlog ontbrandde via het complotverzinsel dat de moordenaars van de kroonprins te Sarajevo in een samenzwering met Servië handelden. De Tweede Wereldoorlog werd ingeleid door de Dolkstootlegende. Met steun van de ‘ Protocollen van de Wijzen van Zion’.
Wat is het echte complot achter de wirwar van nepcomplotten die nu culmineren in QAnon en ‘de Nieuwe Wereldorde’? Een wereldwijde coalitie van autoritaire machten verdenk ik ervan. De complotfabels zijn het politieke wapen waarmee zij de wereldhegemonie willen veroveren. Laten we niet naïef zijn.
Welke complottheorie zal de lont zijn die de Derde Wereldoorlog ontsteekt? Alleen respect voor de waarheid kan ons redden.
