De executie van Johan van Oldenbarnevelt gebeurde op wens van Oranje-stadhouder Prins Maurits.

Koningsdag in Amersfoort: Oranje danst op het graf van Johan van Oldenbarnevelt

In 2019 wordt herdacht dat de staatsman Johan van Oldenbarnevelt vierhonderd jaar geleden op het schavot werd onthoofd. De aanstichter van deze gruwelijke gebeurtenis was Maurits, prins van Oranje. Het is daarom onbegrijpelijk dat Koningsdag uitgerekend dit jaar werd gevierd in de geboorteplaats van Van Oldenbarnevelt.

Tekst: Titus von Bönninghausen

Tijdens een bezoek aan de boekwinkel onlangs raakte ik er met iemand aan de praat. Voor ons lag de biografie van Johan van Oldenbarnevelt. Een half woord bleek genoeg te zijn. Want wijzend naar deze publicatie, zei ik tegen de ander: ‘Koningsdag was dit jaar in Amersfoort’. Zijn antwoord: ‘Willem-Alexander heeft alsnog een onvoldoende voor geschiedenis’.

Het is echt onbegrijpelijk, dat de koning zijn verjaardag in 2019 uitgerekend in Amersfoort vierde. De bekendste zoon van die stad is immers Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619). Deze beroemde landsadvocaat werd na een politiek proces vier eeuwen geleden onthoofd. Dit jaar wordt het spraakmakende voorval gememoreerd. De executie gebeurde op aandrijven van prins Maurits (1567-1625). Evenals Willem de Zwijger wordt ook Johan van Oldenbarnevelt ‘Vader des Vaderlands’ genoemd. Door nu de verjaardag van 27 april uitgerekend in Amersfoort te organiseren, was het alsof de koning danste op het graf van deze staatsman. Het voorbereidend comité zal zich onderhand wel realiseren, hoe ongepast de feestelijkheden eigenlijk waren.

Niet alleen Johan van Oldenbarnevelt werd ‘onthalsd’, later ook diens zoon Reinier (1588-1623). Samen met zijn broer Willem had hij de moord op hun vader willen wreken, door een aanslag op prins Maurits te beramen, hetgeen echter voortijdig uitkwam. Reinier werd opgepakt en eveneens onthoofd. De prins van Oranje verleende hem geen gratie. Maar Willem wist te ontkomen. (Hij was heer van Stoutenburg, dat ten oosten van Amersfoort ligt).

Dwaling
Johan van Oldenbarnevelt kreeg met zijn doodvonnis een te zware straf opgelegd, is de heersende opinie. Men kan ook stellen, dat het bij zijn veroordeling om een dwaling ging. Natuurlijk is het één nauwelijks te vergelijken met het ander. Maar was de viering van Koningsdag tijdens het ‘Oldenbarneveltjaar’ in juist Amersfoort ook niet een vorm van dwalen?

Eigenlijk is dwalen een traditie van ons koningshuis. Als voorbeeld kan de koninklijke onderscheidingsvlag dienen, ook banier genoemd. Die werd in 1908 ontworpen. De vlag ziet men wel eens op een paleis, of bevindt zich als een vaantje op een ‘koninklijke’ auto. Het is voornamelijk oranje met een groot, blauw, kruis erop. Nu is de kleur oranje wel begrijpelijk voor een vorstelijk huis met een gelijkluidende naam. Maar waar komt het blauwe kruis vandaan? Het symbool voor het graafschap Nassau is immers een leeuw en voor het prinsdom Orange een hoorn. Een kruis is bij uitstek een christelijk teken. Daarom zal koningin Wilhelmina dit als motief voor de vlag hebben bepaald. Want zij was overtuigd van de bijzondere band tussen God en het Huis van Oranje. (Bedenk daarbij, dat de Nederlandse vorst tijdens de intronisatie niet gezalfd wordt, zoals dit bijvoorbeeld in Engeland wel gebeurt). Aangezien koningin Wilhelmina de laatste van het geslacht Van Oranje-Nassau was, blijkt er voor de buitenstaander echter weinig van die speciale band met God. Integendeel, haar Huis stierf in 1962 uit traditioneel gesproken. Daarin schuilt dus de dwaling. Het valt echter niet op, omdat de regering domweg foezelt met de naam en de titel ‘Van Oranje-Nassau’. (Men laat die via een vrouw vererven, wat ingaat tegen de regels van het traditionele adelsrecht).

En terwijl vervolgens de Oranjes in feite geen kruis in het blazoen hebben, was dit wel het geval bij Johan van Oldenbarnevelt. Op een rood schild voerde zijn familie een zilveren kruis, ofwel ‘ankerkruis’.

LITERATUUR

R. Kemperink en B. Elias (red.): ‘Bruit van d’Eem’, geschiedenis van Amersfoort (2009)
B. Knapen: De man en zijn staat. Johan van Oldenbarnevelt,1547-1619 (2018, herz. editie)
J. Moore: Galg en guillotine, executies door de eeuwen heen (2019)
W. Uitterhoeve: De zaak Oldenbarnevelt, val, proces en executie (2019)
www.jvo2019.nl

Lees ook: Een gerechtelijke moord